Xác định đúng quan hệ pháp luật là để áp dụng đúng pháp luật. Quan hệ pháp luật khác nhau thì pháp luật áp dụng để giải quyết khác nhau. Lựa chọn và xác định sai quan hệ tranh chấp dẫn đến hệ quả là áp dụng pháp luật không đúng, vụ việc có thể phải giải quyết lại từ đầu, gây mất thời gian, công sức và chi phí cho các đương sự. Nhưng giữa các mối quan hệ tranh chấp đan xen trong thực tế, việc xác định đúng quan hệ tranh chấp không phải lúc nào cũng dễ dàng.
Vụ án khởi kiện quyết định hành chính trong lĩnh vực đất đai dưới đây là một ví dụ:
Người khởi kiện: Hợp tác xã xây dựng Côn Đảo, địa chỉ: 12 Lê Duẩn, khu dân cư số 6, huyện Côn Đảo, tỉnh BR-VT. Đại diện theo pháp luật: Ông Vũ Đình An – Giám đốc HTX xây dựng Côn Đảo.
Người bị kiện: UBND huyện Côn Đảo và Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo.
Nội dung vụ án: Ngày 01/8/2008, Phòng Tài nguyên và môi trường huyện Côn Đảo ký hợp đồng cho thuê nhà số 60/HĐ với HTX xây dựng Côn Đảo do ông Vũ Đình A- Giám đốc làm đại diện, theo đó HTX xây dựng Côn Đảo thuê 02 phòng cũ của trường Võ Thị Sáu không sử dụng tọa lạc tại đường Lê Duẩn, khu dân cư số 6 huyện Côn Đảo với diện tích sử dụng là 112,5m2 để sửa chữa lại làm trụ sở kinh doanh, thời hạn thuê là 05 năm, tính từ ngày 01/7/2008 đến 30/6/2013, giá thuê là 500.000 đồng/tháng. Hết thời hạn thuê nhà, HTX xây dựng Côn Đảo không trả lại nhà.
Ngày 06/11/2018 UBND huyện Côn Đảo Công văn số 3169/UBND-TNMT về việc đề nghị HTX xây dựng Côn Đảo di dời tài sản trên đất ra khỏi khu đất trường Võ Thị Sáu, huyện Côn Đảo để trả lại nhà cho UBND huyện Côn Đảo quản lý.
HTX xây dựng Côn Đảo không đồng ý tháo dỡ di dời tài sản nên đã có đơn khiếu nại Công văn số 3169/UBND-TNMT gửi đến Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo.
Ngày 19/3/2019, Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo ban hành Quyết định giải quyết khiếu nại số 227/QĐ- UBND, theo đó không chấp nhận khiếu nại, giữ nguyên Công văn số 3169/UBND-TNMT; không giải quyết yêu cầu bồi thường về nhà, đất cho HTX Xây dựng Côn Đảo.
Ngày 01/6/2020 HTX xây dựng Côn Đảo có đơn khởi kiện yêu cầu TAND tỉnh BR-VT hủy Công văn số 3169/UBND-TNMT của UBND huyện Côn Đảo và Quyết định số 227/QĐ- UBND của Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo.
Hiện nay đang có hai quan điểm giải quyết vụ án như sau:
1/ Quan điểm thứ nhất
Không chấp nhận yêu cầu của người khởi kiện, bởi lẽ:
Nhà đất tại đường Lê Duẩn, khu dân cư số 6 huyện Côn Đảo là tài sản của Nhà nước do UBND huyện Côn Đảo quản lý và ký hợp đồng cho HTX xây dựng Côn Đảo thuê để sử dụng mặt bằng kinh doanh, do đó khi hết hạn hợp đồng mà không gia hạn hợp đồng thì UBND huyện Côn Đảo có quyền thu hồi lại tài sản để thực hiện nhiệm vụ kế hoạch phát triển kinh tế của địa phương. Trường hợp bên thuê nhà không chịu trả lại thì UBND huyện có quyền ban hành quyết định cưỡng chế thu hồi.
Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 4 của hợp đồng số 60/HĐ cũng đã nêu rõ trách nhiệm của bên B (HTX xây dựng) như sau: “Trong thời gian cho thuê nếu có chủ trương của Nhà nước phải thu hồi nhà để thực hiện quy hoạch hoặc sử dụng căn nhà vào việc khác, bên B có trách nhiệm di chuyển đi nơi khác và giao lại nhà theo đúng hiện trạng khi bàn giao, không được bồi thường chi phí sửa chữa và không được bồi thường hợp đồng cũng như những thiệt hại do việc thu hồi nhà trước khi hết hợp đồng”.
Như vậy, sau khi chấm dứt hợp đồng thuê nhà với HTX xây dựng Côn Đảo thì diện tích nhà đất trên đương nhiên thuộc quyền quản lý và sử dụng của UBND huyện Côn Đảo, việc HTX Xây dựng Côn Đảo không giao trả lại nhà đất là hành vi chiếm đất công nên UBND huyện Côn Đảo ban hành Công văn số 3169/UBND-TNMT đề nghị Hợp tác xã xây dựng Côn Đảo di dời tài sản ra khỏi khu đất trường Võ Thị Sáu là đúng pháp luật.
2/ Quan điểm thứ hai:
Chấp nhận yêu cầu của người khởi kiện, bởi lẽ:
Hợp đồng thuê nhà số 60/HĐ là hợp đồng dân sự, có quy định đầy đủ quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng; tại Điều 5 của hợp đồng có quy định cam kết chung như sau: “Hai bên cam kết thực hiện đúng các điều khoản đã nêu trong hợp đồng. Nếu có xảy ra tranh chấp hoặc có một bên vi phạm hợp đồng thì bên kia sẽ giải quyết thông qua thương lượng, trong trường hợp không tự giải quyết được hai bên sẽ đưa vụ việc ra giải quyết tại Tòa án có thẩm quyền...”
Do vậy, khi HTX xây dựng vi phạm nghĩa vụ trả lại nhà đất thuê thì UBND huyện Côn Đảo có quyền khởi kiện ra Tòa án bằng một vụ án dân sự để được giải quyết theo quy định của pháp luật dân sự. Việc UBND huyện Côn Đảo ban hành Công văn số 3169/UBND-TNMT về yêu cầu HTX xây dựng Côn Đảo di dời tài sản để trả lại nhà đất và Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo ban hành Quyết định giải quyết khiếu nại số 227/QĐ- UBND là dùng các quy phạm pháp luật hành chính để giải quyết quan hệ pháp luật dân sự là không đúng pháp luật và vi phạm nguyên tắc bình đẳng trong quan hệ pháp luật dân sự.
Trong thực tế, từ trước đến nay tòa án các cấp đã thụ lý nhiều vụ án hành chính tương tự, tuy nhiên chưa có sự thống nhất về nhận thức nên kết quả giải quyết cũng có sự khác nhau giữa Tòa án với Viện kiểm sát, giữa Tòa cấp sơ thẩm với Tòa án cấp phúc thẩm. Riêng cá nhân tác giả bài viết này thì đồng tình với quan điểm thứ hai.
Rất mong nhận được sự quan tâm cũng như ý kiến của các đồng nghiệp.
Bài Viết: Lương Thị Yến – Phòng 10, VKSND tỉnh BR-VT
